Het boek 5 ‘verbintenissen’ van het nieuwe Belgische Burgerlijk wetboek werd op 1 juli 2022 in het Belgische Staatsblad gepubliceerd en trad vervolgens in werking op 1 januari 2023.
Het hernieuwde boek 5 bevat verschillende nieuwigheden die echter in grote mate een codificatie zijn van bestaande rechtsbeginselen die reeds in de huidige rechtspraak bestonden en werden toegepast.
Vanwege het grote aantal relevante nieuwigheden, zullen deze worden verdeeld over twee afzonderlijke blogposts. In elke blogpost bespreken we drie tot vier belangrijke ontwikkelingen die van belang zijn bij het sluiten en onderhandelen van overeenkomsten.
In dit artikel beperken wij ons tot de drie volgende belangrijke vernieuwingen: de imprevisieleer, de anticipatory breach en de nietigheid via kennisgeving.
Imprevisieleer – verandering van omstandigheden
De imprevisieleer is een mooi voorbeeld van een bestaand rechtsfiguur dat werd gecodificeerd in het nieuwe verbintenissenrecht. In artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek wordt deze leer echter “verandering van omstandigheden” genoemd.
Imprevisie duidt op een onvoorzienbare wijziging van omstandigheden die een dermate ernstig onevenwicht creëert tussen partijen waardoor de verdere uitvoering van de overeenkomst buitensporig bezwarend wordt gemaakt. Artikel 5.74 Burgerlijk Wetboek biedt in dergelijk geval uitdrukkelijk de mogelijkheid aan de schuldenaar om aan de schuldeiser te vragen het contract opnieuw te onderhandelen met het oog op de aanpassing of beëindiging ervan. Er dient aan volgende voorwaarden te zijn voldaan:
- De verandering van omstandigheden maakt de uitvoering van de overeenkomst buitensporig bezwarend, in die mate dat de uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist;
- De verandering van omstandigheden was onvoorzienbaar bij de totstandkoming van de overeenkomst;
- De verandering van omstandigheden is onvoorzienbaar en ontoerekenbaar aan de schuldenaar;
- De schuldenaar heeft dit risico niet voor zijn rekening genomen; en
- De wet noch de overeenkomst sluiten deze mogelijkheid tot heronderhandeling uit.
In het kader van een aannemingsovereenkomst kan dit bijvoorbeeld inhouden dat een aannemer, die zich heeft verbonden om werkzaamheden uit te voeren tegen een vooraf overeengekomen vaste prijs, een beroep kan doen op de imprevisieleer om een prijsaanpassing te vragen. Dit geldt zelfs wanneer de vaste prijs expliciet in het contract is opgenomen.
Als er geen overeenstemming wordt bereikt over de heronderhandelingen binnen een redelijke termijn, kan op verzoek van één van de partijen de rechter het contract ambtshalve aanpassen of geheel of gedeeltelijk ontbinden in een procedure zoals in kort geding.
De imprevisieleer, zoals vastgelegd in artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek, heeft een suppletief karakter. Dit betekent dat partijen contractueel kunnen bepalen dat deze regeling niet van toepassing is.
Anticipatory breach – anticipative ontbinding
De anticipatory breach is nog een voorbeeld van een sanctie dat reeds gekend was in het oude verbintenissrecht. Deze sanctie werd nu in artikel 5.90, lid 2 van het Burgerlijk Wetboek opgenomen. Het betreft een situatie waarbij de schuldeiser een overeenkomst in uitzonderlijke omstandigheden vroegtijdig kan ontbinden wanneer hij vreest dat de schuldenaar zijn contractuele verbintenissen niet kan of zal nakomen, nadat deze laatste werd aangemaand om binnen een redelijke termijn zijn verbintenis uit te voeren. De ontbinding vloeit voort uit een rechterlijke beslissing, uit de toepassing van een contractueel ontbindend beding of uit een kennisgeving van de schuldeiser aan de schuldenaar.
De anticipatory breach mag niet worden verward met de exceptio timoris vervat in artikel 5.239, §2 van het Burgerlijk Wetboek. In het geval van de exceptio timoris, gaat de schuldeiser de overeenkomst niet laten ontbinden, maar kan hij zijn verbintenis opschorten wanneer hij vreest dat de schuldenaar zijn eigen verbintenis niet zal hebben uitgevoerd op het einde van de uitvoeringstermijn.
Een praktisch voorbeeld is wanneer u een contract sluit met een aannemer die belooft binnen 2 maanden uw dakrenovatie uit te voeren. Kort daarna meldt de aannemer dat hij de werken pas over 9 maanden kan starten, wat uw geplande renovatie ernstig vertraagt. U vraagt de aannemer om schriftelijke garanties dat de werken binnen de afgesproken termijn worden uitgevoerd. Ontvangt u deze niet, dan kunt u de overeenkomst anticipatief ontbinden en een andere aannemer inschakelen.
Nietigheid via kennisgeving
Door de invoering van artikel 5.59, lid 3 wordt, naast de gerechtelijke en minnelijke nietigverklaring een nieuwe mogelijkheid in het Burgerlijk Wetboek geïntroduceerd: de nietigverklaring via kennisgeving. Deze mogelijkheid, die onmiddellijk uitwerking kent, vereist een schriftelijke en gemotiveerde kennisgeving door de persoon die bevoegd is deze nietigheid in te roepen. De partij die de kennisgeving doet, neemt hierbij een risico, omdat de wederpartij zowel de nietigheidsgrond als de gevolgen van de nietigverklaring kan aanvechten. De kennisgeving is ongeldig indien de vermelde nietigheidsgrond niet bestaat.
Voor authentieke akten is deze vorm van nietigheid niet geldig; in dergelijke gevallen zijn alleen gerechtelijke of minnelijke procedures mogelijk.
Houd onze blogs in de gaten voor de tweede post over de belangrijkste nieuwigheden in Boek 5 Verbintenissen van het Burgerlijk Wetboek, met praktische voorbeelden die niet alleen relevant zijn voor ondernemers maar ook voor particulieren bij het sluiten van overeenkomsten.
