Wat te doen als u lang met uw wederpartij heeft onderhandeld en deze plots de onderhandelingen afbreekt? U heeft wellicht veel kosten gemaakt en mogelijk al gehandeld op basis van de goede vooruitzichten. In de rechtspraak is de leer van het positief contractsbelang ontwikkeld.
Onderhandelingen afbreken – positief en negatief contractsbelang
In deze blog volgt een uitleg van het positief én het negatief contractsbelang. Ook wordt toegelicht in welke gevallen schadevergoeding in beeld komt bij het afbreken van onderhandelingen. Daarbij zal verwezen worden naar de relevante wetsbepalingen.
Onderhandelingen afbreken en schadevergoeding
Als u veel en lang met een wederpartij heeft onderhandeld, kan het in sommige gevallen zo zijn dat de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij of de omstandigheden van het geval ertoe leiden dat de onderhandelingen niet zonder meer mogen worden afgebroken. De onderhandelingen kunnen en mogen dus worden afgebroken. Dat mag echter pas als de afbrekende partij daar een geldelijke vergoeding tegenover zet. De geldelijke vergoeding (schadevergoeding) rechtvaardigt dan als het ware het afbreken van de onderhandelingen. Die vergoeding kan bestaan uit een vergoeding van het positieve of het negatief contractsbelang.
Schadevergoeding bij negatief contractsbelang na afbreken onderhandelingen
Bij het negatief contractsbelang moet de afbrekende partij de wederpartij vergoeden voor de kosten die gemaakt zijn door en voor de onderhandelingen. Dit kunnen onder meer kosten zijn van adviseurs of derden die zijn ingeschakeld om een en ander voor te berekenen. De wederpartij dient als het ware in de situatie te worden gebracht alsof er nooit onderhandelingen hebben plaatsgevonden. Vergoeding van het negatief contractsbelang is niet altijd noodzakelijk. Dit is enkel het geval indien het in de gegeven omstandigheden niet gerechtvaardigd is om de kosten van de ander niet te vergoeden. Het afbreken van de onderhandelingen kan dan dus alleen als de schade van de ander (in de vorm van het negatief contractsbelang) wordt vergoed.
Schadevergoeding bij positief contractsbelang na afbreken onderhandelingen
Bij het positief contractsbelang moet de afbrekende partij de wederpartij in de situatie brengen (financieel) als ware de overeenkomst wél tot stand gekomen. Er wordt dan een soort schijnsituatie gecreëerd waarin de vruchten en de lasten van de overeenkomst alsnog met elkaar worden verrekend en de wederpartij vergoed wordt voor het positieve verschil (gederfde winst). De daadwerkelijke overeenkomst wordt echter nooit uitgevoerd. Vergoeding hiervan is, gelet op de ingrijpende aard, hoogst uitzonderlijk en wordt in de rechtspraak niet snel toegekend.
Positief contractsbelang na afbreken onderhandelingen en de rechtspraak
Het positief contractsbelang is een leer die ontwikkeld is in de rechtspraak. Deze leer komt voort uit de idee dat partijen die met elkaar in onderhandeling treden, in een ‘bijzondere, door de goede trouw beheerste rechtsverhouding’ tot elkaar staan, de zogenoemde precontractuele goede trouw. Dat betekent dat een vertrouwen is ontstaan bij de ander dat de overeenkomst tot stand zou komen door de duur van de onderhandelingen en de wijze waarop er tussen partijen is gecommuniceerd. Als deze dan toch niet tot stand komt, kan soms een vergoeding noodzakelijk zijn. Eenvoudig gezegd: partijen moeten rekening houden met elkaar en elkaars gerechtvaardigde belangen.
Positief contractsbelang: Plas/Valburg en CBB/JPO
De bekendste uitspraken van de Hoge Raad zijn die van Plas/Valburg[1] en CBB/JPO[2]. Uit die arresten vloeit voort dat het positief contractsbelang een rol kan spelen bij verregaande onderhandelingen. Dit vooral indien die onderhandelingen in een heel laat stadium abrupt worden afgebroken. In beginsel staat het een partij die onderhandelt natuurlijk vrij om onderhandelingen af te breken. Zou dat niet het geval zijn, dan zou de handel komen stil te vallen, omdat partijen bang zouden zijn met
Wil er sprake zijn van enige betaling van schadevergoeding door de afbrekende partij, dan moet die partij zelf hebben bijgedragen aan het gerechtvaardigde vertrouwen in het totstandkomen van de overeenkomst. Onvoorziene omstandigheden kunnen het afbreken van de onderhandelingen rechtvaardigen. Hierbij dient gekeken te worden naar het gehele proces van de onderhandelingen.
Schadevergoeding voor de overeenkomst die niet tot stand kwam
Er is discussie geweest over de term; “de overeenkomst” met betrekking tot de vraag in welke overeenkomst er nu totstandkomingsvertrouwen moet zijn geweest. Is dat “een” overeenkomst in zijn algemeenheid of “de” specifieke overeenkomst waarover onderhandeld werd. In latere rechtspraak (X/Shell) is dat uitgewerkt:
“voor vergoeding van het positief contractsbelang bij afgebroken onderhandelingen geen plaats is wanneer de wederpartij van degene die de onderhandelingen afbrak niet erop mocht vertrouwen dat in ieder geval enigerlei contract uit de onderhandelingen zou resulteren”
Of de Hoge Raad in dit arrest een wat eenvoudigere maatstaf heeft willen hanteren ten aanzien van de overeenkomst waarvan totstandkoming verwacht werd, is niet duidelijk. Ik meen echter dat er gerechtvaardigd vertrouwen moet hebben bestaan in de totstandkoming van de specifieke overeenkomst waarover onderhandeld werd. Het bereik van het positief contractsbelang wordt, mijns inziens, anders te breed uitgelegd hetgeen de handel niet ten goede zal komen.
Positief contractsbelang en bewijs
De vordering van het positief contractsbelang dient zeer deugdelijk te worden gemotiveerd om te worden toegewezen. Het is een zeer ingrijpende vordering, waardoor rechters slechts in zeer uitzonderlijke gevallen tot toewijzing overgaan. In het gros van de zaken wordt schadevergoeding van het positief contractsbelang dan ook niet toegewezen. In veruit de meeste gevallen wordt de vordering afgewezen, omdat deze onvoldoende is onderbouwd.
Conclusie
Indien u te maken heeft met een partij die abrupt onderhandelingen afbreekt, bestaat er een mogelijkheid tot het vorderen van schadevergoeding. Deze kan bestaan uit het negatief contractsbelang: de door u reeds gemaakte kosten worden vergoed. Een andere mogelijkheid is vergoeding van het positief contractsbelang: u wordt in de financiële positie geplaatst alsof de overeenkomst tot stand was gekomen. Een vergoeding van het positief contracsbelang is echter hoogst uitzonderlijk. Toch wordt er met enige regelmaat over geprocedeerd en een dergelijke vordering kan kansrijk zijn. De specialisten van LexQuire brengen uw mogelijkheden graag voor u in kaart. Ook kunnen zij u adviseren en bijstaan in andere aansprakelijkheidskwesties.
[1] HR 18 juni 1982, ECLI:NL:HR:1982:AG4405.
[2] HR 12 augustus 2005, ECLI:NL:HR:2005:AT7337.
